مطالعۀ نمادشناسانه و تطبیقی عناصر نقوش منسوجات ساسانی و صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علم و فرهنگ

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر دانشگاه علم و فرهنگ

چکیده

هنر دوران ساسانی به عنوان چکیده ای از هنر تمامی اعصار ایران به شمار می رود. بیشترین مشخصه ی هنر ساسانی
نقوش تزئینی آن است و یکی از تجلیات این نقوش در منسوجات ساسانی است که تاثیر عمیقی بر هنر ادوار و ملل
مختلف تاریخ گذاشت. در دوره صفویه نیز به علت حمایت حاکمان وقت صنعت نساجی به ویژه قالی بافی از پیشرفت
چشمگیری برخوردار بوده است. قالی های سده دهم هجری در زمره باشکوه ترین نمونه های باقی مانده آن دوره است.
بیشتر شهرهای صفوی پیشرفت قابل توجهی در پارچه بافی داشته اند. شماری از مستشرقان بهترین منسوجات را متعلق
به کاشان دانسته اند.در تحقیق حاضر به رمز و ماهیت نمادشناسانه نقوش خواهد پرداخت. رمز یا نماد بیان ادراکی و
ً مشهود است که باید جایگزین چیزی مخفی و مکتوم شود و این ماهیت در نقوش هر دو دوره کامال قابل مشاهده است.در
این مقاله، با استفاده از روش های تاریخی، توصیفی و تطبیقی، سعی در ردیابی عناصر نقوش منسوجات ساسانی با توجه
به کیفیات فرمی و محتوایی آنها، در منسوجات دیگر دوره ی درخشان فرهنگ و هنر ایران، یعنی دوران طالیی صفوی
شده است که به عنوان دوره ی اوج درخشش هنر پارچه بافی ایران به شمار می رود.
در انتها این پژوهش به بررسی علمی و نمادشناسانه و تطبیقی نقوش منسوجات در دوره پرداخته و با ذکر مقایسه
ای عناصر با یکدیگر تاثیر پذیری عصر صفوی از این نقوش اشاره کرده است.نتیجه ای که در این نوشته حاصل شده آن
است که بیشتر نقوشی که به عنوان نقوش تزیینی در پارچههای صفوی مورد استفاده قرار گرفتهاند همان اشکال ساسانی
است که با کیفیت فرمی و محتوایی متفاوتی به کار رفته اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative & Symbolistic Study of Elements of the Safavid & Sassanid Textile Images

1.آموزگار، ژاله )1374)؛ تاریخ اساطیری ایران؛ تهران؛ انتشارات سمت.
2.الگروو، ج ؛ داوول، مک ) 1374)؛ هنرهای ایران؛ زیر نظر ر.دبلیوفریه؛ پرویز مرزبان؛ تهران؛ انتشارات فرزان روز.
3 .احمدی، بابک)1371)؛ از نشانه های تصویری تا متن؛ تهران: نشر مرکز.
4.انصاری، شهره )1381)؛ اسپرغم، آینه ی امشاسپندان؛ مجله مطالعات ایرانی؛ سال اول، شماره دوم.
5.بهار، مهرداد ) 1378)؛ پژوهشی در اساطیر ایران؛ تهران؛ انتشارات آگه.
6.بهزادی، رقیه ) 1367)؛ شمار و تقدس آن در ایران باستان؛ چیستا؛ سال پنجم؛ شماره 10.
7.برند، باربارا ) 1940)؛ هنر اسالمی؛ ترجمه مهناز شایسته فر)1383) ؛ تهران؛ مؤسسه مطالعات هنر اسالمی.
8.بنونیست، امیل ) 1383)؛ دین ایرانی: بر پایه متن های معتبر یونانی؛ بهمن سر کاراتی؛ تهران؛ نشر قطره. .بورکهارت، تیتوس)1385)؛ مبانی هنر اسالمی؛ ترجمه محمود بینای مطلق؛ تهران؛ انتشارات هرمس.
10.پورخالقی چترودی، مه دخت ) 1380)؛ درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها؛ مجله مطالعات
ایرانی؛ سال اول؛ شماره 1.
11.تاجبخش، احمد )1378)؛ تاریخ صفویه)جلد دوم(؛ شیراز؛ نوید شیراز.
12 .تنهایی، انیس؛ خزایی، رضوان ) 1388)؛ انعکاس مفاهیم نماز در قالیچه های محرابی صفویه و قاجاریه؛ دوفصلنامه
علمی پژوهشی مطالعات هنر اسالمی؛ سال اول؛ شماره 11.
13 .توسلی، رضا )1387)؛ بررسی تطبیقی نقوش منسوجات صفوی و عثمانی؛ دوفصلنامه مطالعات هنر اسالمی8.
14 .جعفری، سعیده ) 1381)؛ فر نمادهای آن در هنر ساسانی؛ کتاب ماه هنر؛ خرداد و تیر.
15 .جعفرپور، محمد رضا؛ محمودی، فتانه ) 1387)؛ بررسی تطبیقی پارچه های ساسانی و پارچه های مصری قبطی؛
فصلنامه تخصصی هنرهای تجسمی نقشمایه؛ سال اول. شماره اول.
16 .خزائی، محمد ) 1386)؛ تاویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی؛ مجله فرهنگ و هنر
هنرهای تجسمی؛ شماره 26.
17 .خودی، الدوز ) 1385)؛ معانی نمادین شیر در هنر ایران؛ کتاب ماه هنر؛ شماره 97 و 98.
18 .دادور، ابوالقاسم؛ منصوری، الهام ) 1385)؛ در آمدی بر اسطوره ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان؛ تهران؛
انتشارات کلهر؛ دانشگاه الزهراء.
19 .دهخدا علی اکبر)1373)؛ لغتنامه، تهران؛ انتشارات دانشگاه تهران.
20 .رابرتسون، یان)1371)؛ در آمدی بر جامعه؛ ترجمه حسین بهروان؛ مشهد؛ آستان قدس رضوی.
21 .ریاضی، محمد رضا )1382)؛ طرح ها و نقوش لباس ها و بافته های ساسانی؛ تهران؛ گنجینه هنر.
22 .زمردی، حمیرا )1382)؛ نقد تطبیقی ادیان و اساطیر؛ تهران؛ اتشارات زوار.
23 .سامی، علی )1342)؛ تمدن ساسانی؛ بخشی از مجموعه دروس علی سامی در دانشکده ادبیات دانشگاه پهلوی؛
شیراز؛ ناشر مولف.
24 .ستاری، جالل)1365)؛ رمز اندیشی و هنر قدسی؛ تهران؛ انتشارات توس.
25 .سودآور، ابوالعالء )1384)؛ فره ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان؛ تهران؛ نشرنی.
26 .شایسته فر، مهناز؛ هدایتی، سوده ) 1389)؛ تأثیر سبک نقاشان عهد صفوی بر طراحی پاچه های این دوره؛ مجله
کتاب ماه هنر؛ شماره 141.
27 .شایسته فر، مهناز؛ موسوی لر، اشرف ) 1382)؛ بررسی تطبیقی نگاره های منسوجات ساسانی و آل بویه از نظر
مبانی هنرهای ایرانی اسالمی؛ نشریه جلوه هنر؛ شماره 22.
28 .شایسته فر، مهناز)1387)؛ نمادگرایی و هویت ملی حاکم بر قالی در دوره صفویه؛ در فصلنامه علمی= پژوهشی
مطالعات هنر اسالمی؛ ش9.
29 .صلواتی، مرجان ) 1387)؛ نماد شناسی بیرق ایران باستان تا آغاز دوره ی صفویه؛ هنرهای تجسمی »نقشمایه«
شماره 1.
30 .صمدی، مهرانگیز ) 1383)؛ ماه در ایران؛ از قدیمی ترین ایام تا ظهور اسالم؛ تهران؛ انتشارات علمی فرهنگی.
31 .طالب پور، فریده ) 1390)؛ بررسی تطبیقی نقوش منسوجات هندی گورکانی با پارچه های صفوی؛ فصلنامه
علمی- پژوهشی نگره؛ شماره 17.
32 .طاهری، علی رضا ) 1388)؛ تاثیر تصویر سیمرغ بر روی هنر اسالمی؛ بیزانسی و مسیحی؛ نشریه ی هنرهای زیبا
» هنرهای تجسمی«؛ شماره ی 38.
33 .عابد دوست، حسن؛ کاظم پور زیبا ) 1388)؛ صورت های متنوع درخت زندگی بر روی فرش های ایرانی؛ فصلنامه
علمی پژوهشی گلجام؛ شماره 12.
34 .عزیزی، حسن؛ نوائی، مهناز ) 1387)؛ بررسی بن مایه های انتزاعی در قالی هریس؛ فصلنامه علمی پژوهشی
گلجام؛ شماره 11.
35 .غراب، راهله )1384)؛ نماد خورشید در فرهنگ و ادبیات؛ مشهد؛ انتشارات محقق.
36 .فرانگ، ایرون ؛ براوستون، دیوید ) 1376)؛ جاده ابریشم؛ محسن ثالثی؛ تهران؛ انتشارات سروش.
37 .فربود، فریناز؛ پور جعفر، محمد رضا ) 1386)؛ بررسی تطبیقی منسوجات ایران ساسانی و روم شرقی ) بیزانس(؛
نشریه هنرهای زیبا.
38 .فروزان تبار، حوریه ) 1382)؛ پارچه های صفوی؛ فصلنامه هنر.
39 .قدیانی، عباس ) 1381)؛ تاثیر فرهگ و تمدن ایران در جهان؛ تهران؛ انتشارات فرهنگ مکتوب.
40 .کریمی، سعید ) 1381)؛ نمادهای آئینی؛ کتاب ماه هنر؛ خرداد وتیر.
41 .کوپر، جی. سی ) 1379)؛ فرهنگ مصور نمادهای سنتی؛ ملیحه کرباسیان؛ تهران؛ انتشارات فرشاد.
42 .کنبای، شیال )1381)؛ نگارگری ایرانی؛ ترجمه مهناز افشار؛ تهران؛ مؤسسه مطالعات هنر اسالمی.
43 .کونل، ارنست ) 1355)؛ هنر اسالمی؛ ترجمه هوشنگ طاهری؛ تهران؛ انتشارات توس.
44 .گدار، آندره ) 1377)؛ هنر ایران؛ بهروز حبیبی؛ تهران؛ انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
45 .گرانتوسکی، ادوین آریدوویچ، و دیگران ) 1386)؛ تاریخ ایران؛ از زمان باستان تا امروز؛ ترجمه کیخسرو کشاورزی؛
تهران؛ نشر مروارید.
46 .گودرزی، مرتضی) 1379)؛ مدرنیزاسیون در هنر دوره صفویه؛ مجله هنرهای تجسمی؛ شماره 10.
47 .گیرشمن، رمان ) 1350)؛ هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی؛ ترجمه بهرام فره وشی؛ تهران؛ بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
48 .عفیفی، رحیم ) 1383)؛ اساطیر و فرهنگ ایران؛ تهران؛ انتشارات توس.
49 .معین، محمد)1389)؛ فرهنگ معین؛ تهران؛ انتشارات سرایش.
50 .موسوی، زهرا؛ آیت اللهی، حبیب اهلل )1390)؛ بررسی نقوش منسوجات در دوران هخامنشی؛ اشکانی و ساسانی؛
فصلنامه علمی پژوهشی نگره؛ شماره 17.
51 .نفیسی، سعید ) 1383)؛ تاریخ تمدن ایران ساسانی؛ به اهتمام امیر حسین جربزه دار؛ تهران؛ انتشارات اساطیر.
52 .نیبرگ، هنریک ساموئل ) 1359)؛ دین های ایران باستان؛ سیف الدین نجم آبادی؛ تهران؛ انتشارات مرکز ایرانی
مطالعه فرهنگ ها.
53 .همپارتیان، تیرداد) 1385)؛ شیوه ی ترسیم حیوانات در دوران پیش از هخامنشیان؛کتاب ماه هنر؛ شماره91 و92.
54 .یاحقی، محمد جعفر ) 1388)؛ فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی؛ تهران؛ نشر فرهنگ معاصر.
55 .یونگ، کارل گوستاو)1377)؛ انسان و سمبل هایش؛ ترجمه محمود سلطانیه؛ تهران؛ انتشارات جامی.
منابع غیر فارسی
1.Ny Hillsdele Perenis Sophia, Science Sacred of Symbols), 2001(Rene, Guenon.
2,.Story and Symbols, Sign, Lange Religius of Philosophy The), 1996(Danr, Stiver
Well Black.
سایت ها:
_www.textileasart.com
_www.cais-soas.com
_www.asianart.com
_www.flickriver.com
_www.metmuseum.org