علل اجتماعی گسترش وانحطاط دیوار نگاره های عاشورایی در اواخر دورۀ قاجار

نویسنده

استادیار،عضو هیئت علمی دانشگاه علم وفرهنگ تهران

چکیده

دیوار بعضی از بقاع وامامزاده های ایران منقش به تصاویری از صحنه های به شهادت رسیدن امام حسین(ع) ویارانش در واقعۀ کربلا است . این نقاشی‏دیواری ها که به دیوار نگاره های عاشورایی معروف است، بیشتر، از دورۀ قاجار به جای مانده اند. نقاشی روی دیوار از گذشته های دور در ایران مرسوم بوده ودر طول ادوار مختلف، عوامل اجتماعی موجب فراز وفرود هایی در تحولات آن گردیده است. پژوهش حاضر از نظر هدف بنیادی ، واز نظر روش توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات ضروری تحقیق، به صورت اسنادی وکتابخانه ای جمع آوری شده است. محدودۀ پژوهش از نظر زمانی، اواخر دورۀ قاجار واز نظر مکانی، سرزمین ایران، خاصه شمال کشور می باشد. یافته های تحقیق از منظر جامعه شناسی هنر نشان می دهد در اوایل دورۀ قاجار، به سبب نیاز حکومت به مردم برای تحکیم قدرت، مناسک و مراسم مذهبی ازجمله دیوار نگاره های عاشورایی رامورد پشتیبانی قرارداد. اگر چه نقاشی از سوی فقه اسلامی مورد ملامت قرار گرفته بود، ولی صدور فتاوی بعضی از علمای مذهبی در مورد رفع منع شبیه خوانی وشبیه سازی در مراسم مذهبی، باعث رونق وگسترش دیوار نگارها ی عاشورایی گردید. اواخر دورۀ قاجار با ورود صنعت چاپ و گسترش مطبوعات و آشنایی با فرهنگ غرب از یک سو ، و تغییر معادلات اقتصادی و سیاسی از سوی دیگر، مهاجرت مردم از روستاها به شهرهای بزرگ را موجب می شود؛ در نتیجه، ذائقۀ مردم، تحت تأثیر شرایط اجتماعی تغییر پیدا می کند و خود را با مظاهر دنیای جدید وفق می دهد وکم کم دیوار نگاره های عاشورایی که به صورت یک سنت و عادت واره در بین توده مردم رواج پیداکرده بود از رونق می افتد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social Causes of Expand and Damages of Ashoora Wall Painting in the Late Period of Qajar

1.آبراهامیان، پروانه )1376)؛ مقاالتی در جامعه شناسی ایران؛ ترجمه سهیلا ترابی فارسانی؛ تهران؛ نشر شیرازه.
2 .ـــــ )1377)؛ ایران بین دوانقلاب»ازمشروطه تا انقالب اسلامی «، ترجمه کاظم فیروزمند ودیگران، تهران: نشرمرکز.
3 .آریانپور،ا.ح.) 1354)؛ جامعه شناسی هنر؛ تهران؛ انجمن کتاب دانشجویی، دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران.
4 .اسکارچیا، جیان روبرتو)1376)؛ اماکن هنری ایران؛ یعقوب آژند؛ انتشارات مولی.
5 .اشرف، احمد) 1359) ؛ موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران »دوره قاجاریه«؛ تهران؛ انتشارات زمینه.
6 .باستید، روژه)1374)؛ هنر و جامعه؛ ترجمه عفار حسینی؛ انتشارات توس.
7 .بوردیو. پی یر ) 1380)؛ نظریه کنش؛ ترجمه مرتضی مردیها؛ تهران؛ انتشارات نقش و نگار.
8 .بوردیو، پی یر)1379)؛ تکوین تاریخی زیباشناسی ناب؛ ترجمه مراد فرهادپور؛ فصلنامه ارغنون؛ شماره 17 .
9 .بی نام)1363)؛ تغزیه بر پایه فتاوی علما؛ فصلنامه هنر؛ وزارت فرهنگ وارشاد اسالمی.
10پاکباز، رویین)1383)؛ نقاشی ایران از دیرباز تا امروز؛ انتشارات زرین؛ چاپ سوم.
11پالس، رانین)1382)؛ هفت نظریه در باب دین؛ ترجمه و نقد محمدعزیز بختیاری؛ قم؛ مؤسسه آموزش و پژوهش
امام خمینی.
12پهلوان، کیوان)1383)؛ تاریخ تعزیه و مراسم عزاداری؛ آینه خیال؛ شماره 4 .
13توسلی، غالمعباس)1380)؛ جامعه شناسی دینی؛ تهران؛ انتشارات سخن.
14جنکینز، ریچارد)1385)؛ پی یر بوردیو؛ ترجمه لیال جوافشان و حسن چاووشیان؛ تهران؛ نشر نی.
15حسینی راد، عبدالمجید)1384)؛ زهراخان سالار؛ بررسی کتابهای چاپ سنگی مصور در دوره قاجار؛ نشریه
هنرهای زیبا؛ پاییز؛ شماره 23 .
16دورکیم، امیل)1383)؛ احساس مذهبی در عصر حاضر؛ )متن سخنرانی(؛ ترجمه سارا شریعتی، مجله
جامعهشناسی ایران؛ دوره پنجم؛ شماره 2 .
17دورکیم، امیل)1383)؛ صور بنیانی حیات دینی؛ ترجمه باقر پرهام؛ تهران؛ نشر مرکز.
18ـــــ )1382)؛ صور ابتدایی حیات دینی؛ ترجمه نادر سالارزاده؛ تهران؛ دانشگاه عالمه طباطبایی.
19ـــــ )1369)؛ درباره تقسیم کار اجتماعی؛ ترجمه باقر پرهام؛ بابل؛ کتابسرای بابل.
20ذکاء، یحیی)1376)؛ معماران و استادکاران، معماری ایرانی؛ دوره اسالمی؛ به کوشش محمد یوسف کیانی؛
انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی؛ تهران.
21رجبی، محمدعلی)1378)؛ کتاب ماه هنر؛ سال اول؛ شماره هفتم.
22رضایی، محمد)1383)؛ حوزه تولید فرهنگی پی یربوردیو؛ ماهنامه کتاب ماه علوم اجتماعی؛ سال هفتم؛ شماره6 .
23ریترز، جورج)1374)؛ نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر؛ ترجمه محسن ثالثی، تهران؛ انتشارات علمی.
24زیباکالم، صادق)1377)؛ سنت و مدرنیسم؛ ریشه یابی علل شکست کوشش های اصالح طلبانه و نوسازی سیاسی
درایران عصر قاجار؛ تهران؛ انتشارات روزنه.
25سرایی،حسن)1381)؛ شرایط اجتماعی وگفتمان های روشنفکری درآستانه انقالب مشروطه؛ مجله جامعه شناسی
ایران؛ دوره چهارم؛ شماره 3 .
26سریع القلم، محمود)1377)؛ آفات متدلوژیک تفکر در ایران ماهنامه اطالعات سیاسی- اقتصادی؛ سال سیزدهم؛
شماره اول و دوم، مهر و آبان؛ شماره 133-134 .
27شجاعی زند، علیرضا)1381)؛ مدلی برای سنجش دینداری در ایران؛ مجله جامعه شناسی ایران؛ دوره ششم؛
شماره یک.
28فراستخواه، مقصود)1377)؛ دین و جامعه، مجموعه مقاالت؛ تهران؛ شرکت سهامی انتشارات؛ چاپ سوم.
29فوران، جان)1377)؛ مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا پس از انقلاب اسالمی؛ ترجمه
احمد تدین؛ تهران؛ مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
30فلور، ویلم)1366)؛ تاریخ ایران در عصر قاجار؛ ترجمه ابوالقاسم سری؛ جلد دوم؛ تهران.توس
31کن بای، شیال)1378)؛ نقاشی ایرانی؛ مهدی حسینی؛ دانشگاه هنر.
32کیانی، محمدیوسف)1379)؛ معماری ایران در دوره اسالمی؛ تهران؛ سمت.
33کمالی، علیرضا)1385)؛ مروری بر تحوالت دیوارنگاری در ایران؛ نشر زهره؛ تهران.
34گیویان، عبدا... )1389)؛ آیین آیینی سازی و فرهنگ عامه پسند دینی؛ فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی
و ارتباطات.
35موسوی گیلانی سیدرضی)1390)؛ روش شناسی هنراسلامی؛ نشرادیان و مدرسه هنر اسلامی.
36محمدی، محمدهادی)1381)؛ تاریخ ادبیات ایران؛ مجله هنر و مردم؛ شماره 58-57 .
37مقدس جعفری، محمدحسین و دیگران)1386)؛ بوردیو و جامعه شناسی ادبیات؛ فصل نامه ادب پژوهی؛ تابستان؛
شماره دوم.
38محیط طباطبایی، سیدمحمد)1383)؛ مجموعه آثار میرزا ملکم خان؛ تهران؛ انتشارات علمی.
39میرزایی مهر، علی اصغر)1387)؛ نقاشی های بقاء متبرکه ایران؛ فرهنگستان هنر.
1387.40هلین برند، روبرت)1387)؛ معماری ایران؛ ترجمه آیتا...زاده شیرازی؛ تهران؛ انتشارات روزنه.
41.nikki.R.keddie(1980)iran,religion,poliyics and socicty,london,frank cass.
42.lenski gerhard.(1961)the religious factor:asociological sntdy of religion's impact on politics.economics and family life garden city.doubledy company.inc.