پژوهشی در باب پیکرنگاری در خوشنویسی اسلامی- ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه علم و فرهنگ؛تهران؛ایران و دانشجوی دکتری پژوهش هنر،دانشگاه هنر؛تهران؛ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفه هنر،دانشگاه آزاد اسلامی،واحد علوم تحقیقات؛تهران؛ایران

چکیده

هدف این مقاله بررسی پیکرنگاری در خوشنویسی اسلامی ایرانی با استفاده از حروف و کلمات است. با آغاز تحریم نقاشی در فرهنگ اسلامی نقاشان به سویِ هنر خوشنویسی گرویدند؛ لذا درگذر زمان از شدت تحریمِ کاسته شده و همزمانبا ترجمه­ی متون یونانی به فارسی و عربی، خوشنویسان به غیر از نگارش متون به تصویرگری کتاب­ها نیز پرداختند.بعدها با تشکیل کتابخانه­ها و کارگاههای سلطنتی و آغاز تصویرگری متون ادبی و شعر، نقاشان و خوشنویسان در اثر همکاری و همجواری با هنر یکدیگر، به پیکرنگاری به وسیله حروف و کلمات در قالب خوشنویسی دست زدند. مسئله­ی این مقاله بررسی عوامل تأثیرگذار بر روند شکل­گیری پیکرنگاری خوشنویسانه و صورتبندی ریختی آن در ایران است. برای رسیدن به این مقصود داده ها به روش مطالعات کتابخانه­ای گردآوری شده و شیوه تحقیق تاریخی- تحلیلی است.  مهم­ترین نتایج، نشان می­دهد که در رونق پیکرنگاری ایرانی، صور خیال موجود در شعر فارسی و عربی ملهم از حروف الفبا و برخی واژگان اهمیت بسیار دارد. از طرفی هم گسترش انواع صنایعدستی نظیر فلزگری و معماری لزوم تداوم  نقوش تزیینی نظیر پیکرنگاری­ها را دوچندان کردند. لذا پیکرنگاری های خوشنویسانه در ریخت های گیاهی، جانوری، انسانی و طبیعت بی­جان با  مضامین مذهبی و اسامی بزرگان دین به ویژه ائمه­ی شیعیان رواج یافتند.  در این میان نقش نقوش گیاهی در شکل­گیری پیکرنگاری­های خوشنویسانه انسانی و حیوانی با کمک خطوط تزیینی به ویژه کوفی پررنگ است.

عنوان مقاله [English]

Figure Painting in Persian-Islamic Calligraphy

-آغداشلو،آیدین ،(1385 ) ، زمینی و آسمانی ، چاپ اول ، تهران: نشر فروزان روز.  -ابن ندیم ، محمد ابن اسحاق (1381)، الفهرست ، محمد رضا تجدد ، چاپ اول ، تهران: نشر اساطیر. -اتینگها وزن ، ریچارد ، یار شاطر ، احسان(1379) ، اوج های درخشان هنر ایران ، هرمز عبد اللهی –رویین پاکباز، چاپ اول، تهران: نشر آگاه. -اشرفی . م . م (1367 )، همگامی نقاشی با ادبیات در ایران ، رویین پاکباز ، چاپ اول ، تهران: نشر نگاه - الیاسی ، بهروز ، (1395) ، سیری در نقاشی خط ایرانی،  چاپ اول ، ایلام: نشر نگارستان غرب. -گرابار، اولگ(1379)، شکل گیری هنر اسلامی، مترجم مهرداد وحدتی دانشمند، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. -بورکهارت ، تیتوس (1381 )، هنر مقدس ، جلال ستاری ، چاپ سوم ، تهران: نشر سروش. -بهنام ، عیسی (1383)، هنر تزیین به وسیله خط ، خط خوش  فارسی ،  تهران: نشر و چاپ انتشارات. -جنسن،هـ.هـ.( 1359)،تاریخ هنر،پرویزمرزبان،تهران: نشرعلمی فرهنگی. -دانشور،سیمین (1375)،شناخت وتحسین هنر، چاپ اول، تهران: نشر کتاب سیامک. - سرمدی ، عباس (1371) ، خال و خط و خوشنویسی در دیوان صائب ،فصلنامه چلیپا ، شماره سوم سال اول، تهران. –سفادی ، حمید یاسین ، (1381)، خوشنویسی اسلامی ، مهناز شایسته­فر ،تهران: نشرمطالعات اسلامی. -شیمل،آن ماری (1381)،خوشنویسی اسلامی، مهناز شایسته فر،نشرموسسه مطالعات هنری،چاپ اول،تهران: نشر مطالعات هنر اسلامی. -شیمل،آن ماری (1382 )،خوشنویسی وفرهنگ اسلامی،اسداله آزاد، مشهد: نشرآستان قدس رضوی. -فرادی،عبداله (1367 )،گفتگویی بااستاد عبداله فرادی،فصلنامه هنر،شماره پانزدهم، تهران: وزارت ارشاد. -فریه­ا،ر0دبلیو (1374 )،هنرهای ایران،پرویزمرزبان، چاپ اول ،تهران: نشرفروزان.  -فضائلی،حبیب اله (1362 ) ،اطلس خط ، چاپ دوم،اصفهان: نشرمشعل.  -کلیم کایت،هانس-یواخیم (1384 )،هنرمانوی،ابوالقاسم اسماعیل پور، چاپ اول،تهران: نشراسطوره. -کورکیان، ام، سیکر،ژ،پ (1377 ) ، باغ های خیال ،پرویز مرزبان، چاپ اول، تهران: نشرفروزان. -لینگز،مارتین (1377 )،هنرخط وتذهیب قرآنی،مهرداد قیومی بیدهندی، چاپ اول،تهران: نشرگروس. -مایل هروی، نجیب(1372)، کتاب­آرایی در تمدن اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی. - ناصر خسرو (1370 )، ره آورد سفر،گزیده سفرنامه،محمد دبیرسیاقی، چاپ اول،تهران"نشر سخن.
English references -Ghulam,yousif(1970) ,Introduction to art of Arabic calligraphy in Iran,the Asia        Institute Pahlavi university shiraz. -Safadi,Yasin Hamid (1978 ) ,Islamic calligraphy,Thames and Hudson,London.- Turner,jane (1996 ) ,The dictionary of art ,volume20,Oxford university,newyor