سیاوش در شاهنامههای شاهزادگان تیموری: مقایسة تطبیقی نگاره‌های داستان کشته شدن سیاوش در شاهنامههای ابراهیمسلطان، بایسنقری و محمد جوکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد نقاشی؛مدرس مدعو دانشگاه علم وفرهنگ

چکیده

سه فرزند شاهرخ تیموری، یعنی ابراهیم‌سلطان، بایسنقر میرزا و محمد جوکی،حامیان خلق سه نسخة‌ مصور نفیس از شاهنامه هستند. این شاهنامه‌ها که طبعا همگی متنی واحد دارند، به لحاظ شیوة تصویرگری تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. همچنین در این کتاب‌ها نقاشی‌‌هایی با موضوع یکسان وجود دارد. داستان کشته‌شدن سیاوش یکی ازموضوعاتی است که در هر سه نسخه به تصویر درآمده است و پژوهش حاضر نیز به مطالعة آن اختصاص دارد. پرسش‌های اصلی مقاله عبارتند از: الف. دلیل انتخاب شخصیت سیاوش و صحنة مرگ او چیست؟ ب. آیا مقایسة این سه نسخه می‌تواند دربارة‌ شرایط سیاسی، تاریخی و هنری آن دوره و ذهنیت سفارش‌دهندگان نکاتی را روشن کند؟ در این مقاله برای بررسی این سه نگاره از مطالعه‌ بافتار اثر هنری، خوانش بینامتنی متن و تصویر و بررسی شمایل‌شناختی استفاده شده‌است. بنابراین در ابتدا به چرایی انتخاب داستان و ارتباطات میان متن و تصویر (تعداد ابیات موجود در نگاره‌ها؛ نسبت اندازة متن به تصویر؛ بیتِ مصوّر؛ سَرداستان[1]؛ و میزان تعهد نگارگر به متن فردوسی در تصویرسازی) پرداخته شده‌است. در مرحلة بعد، ترکیب‌بندی نقاشی‌ها (ارتباط میان کادر متن و کادر تصویر؛ تعداد پیکرهای موجود در صحنه؛ نحوة قرارگیری آنها؛ و ارتباط میان پس‌زمینه با پیکرها) تحلیل و با یکدیگر مقایسه شده‌اند. در انتها نیز بررسی شمایل‌شناسانة جزئیات تصویر (لباس و کلاه افراد، به خصوص سیاوش و گرسیوز و گروی؛ ژست و حالت افراد؛ و رشد گیاه از خون سیاوش) انجام شده‌است. میزان استقلال این نگاره‌ها از یکدیگر و چگونگی روایت هر یک از شرایط حامی مالی، از دستاوردهای این مطالعة تطبیقی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Siavash in Shahnama, the Book of Kings of the Timurid Princes

Normal0falsefalsefalseEN-USX-NONEAR-SA /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
>آل داود، سید علی (1374) دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی بهار، مهرداد (1384) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه پاکباز، رویین (1383) نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: انتشارات زرین و سیمین حبیبی، عبدالحی (1355) هنر عهد تیموریان و متفرعات آن، تهران: بنیاد فرهنگحداد عادل، غلامعلی (1375) دانشنامه‌ جهان اسلام، تهران: بنیاد دائره‌المعارف اسلامیخواندمیر (1339) روضه الصفا(جلدششم)، تهران: کتابفروشی مرکزیسودآور، ابوالعلاء(1380) هنردربارهایایران، تهران: کارنگ. شریف زاده، عبدالمجید (1370) نامورنامه، تهران: سازمان میراث فرهنگی فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه (جلد دوم)، خالقی مطلق،تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.قلی زاده، خسرو (1387) فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه کاوسی، ولی الله (1389) تیغ و تنبور: هنر دوره تیموریان به روایت متون، تهران: مؤسسه انتشاراتی متنکشمیرشکن، حمید (1396) درآمدی بر نظریه و اندیشه‌ی انتقادی در تاریخ هنر، تهران: چشمه کن بای، شیلا (1382) نقاشی ایرانی، ترجمه مهدی حسینی، تهران: دانشگاه هنر مسکوب، شاهرخ (1386) سوگ سیاوش (در مرگ و رستاخیز)، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی نوایی، عبدالحسین (1370) اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی یاحقی، محمد جعفر (1388) فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران:فرهنگ معاصرمنابع انگلیسی:
 
1.Abdullaeva,Firuza & Melville,Charles. (2008). The Persian Book Of Kings (Ibrahim Sultan's Shahnama). Oxford: Bodleian Library University Of Oxford2.Brend,Barbara. (2010). Muhammad Juki’s Shahnamah of Firdausi, London: Royal Asiac Society3.Hillenbrand, Robert (2010). Exploring a Neglected Masterpiece: The Gulistan Shahnama of Baysunghur, Iranian Studies, Volume 43, Number 1, February 2010