رویکرد نشانه شناسی بر نقوش نمادین و اسطورهای بکار رفته در جام حسنلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد گرافیک؛دانشگاه سوره؛تهران؛ایران

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

چکیده

نقوش حک شده بر روی«جام حسنلو» دارای معانی اسطوره­ای و نمادین است که بیان­کننده­ی روش زندگی، آداب و رسوم و اعتقادات ایرانیان ساکن در اواخر هزاره دوم تا اوایل هزاره اول ق.م است. اصطلاح نشانه برای اولین‌ بار توسط «پیرس»[1] وارد ادبیات علمی دوران مدرن شد. پیرس به فرایند تولید و تفسیر نشانه‌ها یا نشانه‌پردازی[2] توجه دارد و آن را در کانون نظریه نشانه‌شناختی خود قرار می‌دهد. پیرس «نشانه‌ها» را به سه دسته معروف شمایل، نمایه و نماد تقسیم کرده است. اسطوره­شناسی و نمادشناسی، آنجا که از فرهنگ اقوامی سخن می­گوید که مربوط به دوران بسیار قبل است می­تواند گاه مبهم و شک­برانگیز باشد و ما را با این مسئله مواجه می­سازد که اعتقادات حک شده بر جام حسنلو باتوجه به نشانه­شناسی، حاکی از چه اعتقاداتی می­باشد؟ معانی موجود در این نقوش چگونه قابل تشخیص­­­­اند و آیا می توان ردپایی از این نقوش را در دوران معاصر یافت؟ از این­رو، در این تحقیق ابتدا به تفکیک نوع نقوش (انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی، ترکیبی)و تحلیل نقوش جام حسنلو از جنبه اسطوره­شناسی و نماد­شناسی پرداخته شده است و در مرحله بعد نقوش منتج از جام حسنلو به لحاظ ریشه­یابی اعتقادات در میان متون کهن ادبی و سایر اقوام و از منظر نشانه­شناسی مورد بررسی قرار گرفته­اند. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی ـ تاریخی است و جمع­آوری اطلاعات با کمک اسناد و به روش مطالعات کتابخانه­ای بوده است. به­طورکلی تحقیق حاضر با مطالعه اسناد تصویری مرتبط با جام حسنلو به این نتیجه رسیده که 21 نقش نمادین جام حاوی روایت­های مهمی است که در میان اقوام دیگر نیز دیده می­شود. هم­چنین نقوش روی جام حسنلو دارای روایتی از اعتقادات ایرانیان بوده است که تداوم بسیاری از این اعتقادات در دوره­ی اسلام و در دوره­ی معاصر نیز دیده می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semiotice Approach in Symbolic and Mythical Motifs Used in Hasanlu Cap

ریان‌پور، منوچهر و همکاران. (1385فرهنگ انگلیسی به فارسی. چاپ ششم. جلد دوم. انتشارات جهان‌رایان: تهران. 2-     استرتیناتی، دومینیک. (1388). مقدمه ای بر نظریه های فرهنگ عامه. ت: ثریا پاک نظر. انتشارات گم نو: تهران 3-     آلستون، ویلیام.پی. (1381فلسفه زبان. احمد ایرانمنش و احمدرضا جلیلی.  دفتر نشر و پژوهش سهرودی.  چاپ اول: تهران 4-     الیاده، میرچا. (1386). چشم اندازهای اسطوره. ت: جلال ستاری. چاپ دوم. انتشارات توس: تهران. 5-     باستید، روژه. (1391). دانش اساطیر. ت: جلال ستاری. چاپ دوم. انتشارات توس: تهران. 6-     بلک، جرمی و گرین، آنتونی. (1385). فرهنگنامه خدایان، دیوان و نمادهای بین النهرین باستان. ت: پیمان متین. چاپ دوم. انتشارات امیر کبیر: تهران. 7-     بهنام، عیسی. (1344). داستانی از حسنلو و جام آن، مجله هنر  ومردم، شماره 36. 8-     بوکهارت، تیتوس. (1381). هنر مقدس. ت: جلال ستاری. چاپ سوم. انتشارات سروش: تهران. 9-     پرادا، ایدت. (1386). هنر ایران باستان. ترجمه یوسف مجیدزاده. چاپ سوم. دانشگاه تهران: تهران. 10-پیرحیاتی، محمد. (1385). مقدمه‌ای بر اساطیر. چاپ اول. دفتر نشر و پژوهش سهروردی: تهران. 11- تالیف جمعی از پژوهشگران. (1387). مجموعه مقالات جام زرین حسنلو. ت: علی صدرایی و صمد علیون. چاپ اول. انتشارات گنجینه هنر: تهران: ارومیه: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی‏. 12- چندلر، دانیل. (1387). مبانی نشانه شناسی. ت: مهدی پارسا. انتشارات سوره مهر. چاپ اول: تهران. 13- دایسون، رابرت. (1378). کاوش در حسنلو. ت: علی صدرایی و صمد علیون. انتشارات گنجینه هنر: تهران. 14- دیبا، پوران. (1357). جام زرین حسنلو. ت: انوشیروان وکیلی. نشریه بررسیهای تاریخی. شماره 78. مهر وآبان 1357. صفحه 187- 232.نشریه ستاد بزرگ ارتشتاران، کمیته تاریخ نظامی. 15- دیبا، پوران. (1357). جام زرین حسنلو 2. ت: انوشیروان وکیلی. نشریه بررسیهای تاریخی. شماره 79. آذر و دی 1357. صفحه 243- 276.نشریه ستاد بزرگ ارتشتاران، کمیته تاریخ نظامی. 16- رئیس نیا، رحیم. (1379). آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام. جلد اول. چاپ سوم. انتشارات مبنا: تهران. 17- شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها. جلد چهارم. ت: سودابه فضایلی. چاپ اول. انتشارات جیحون: تهران. 18- فائقی، ابراهیم. (1375). آذربایجان در مسیر تاریخ ایران. جلد اول. چاپ اول. انتسارات یاران: تبریز. 19- فکوهی، ناصر. (1383). انسان شناسی شهری.نشر نی: تهران. 20- کامبخش فرد، سیف الله. (1380). آثار تاریخی ایران. موسسه انتشارات تعاون سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه)تهران. 21- کفشچیان مقدم، اصغر. یاحقی، مریم. (1390). بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران. نشریه باغ نظر. شماره 19. سال هشتم. زمستان 1390. صفحه 65- 76. 22- کوپر، جی. سی. (1368). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ت: ملیحه کرباسیان. چاپ دوم. انتشارات فرهنگ نشر نو: تهران. 23- کیانی،محمّدیوسف. (1379). پیشینه یسفالوسفالگریدرایران.انتشاراتنسیمدانش:تهران 24- گیرشمن، رمان. (1371). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی. ت: عیسی بهنام. چاپ دوم. انتشارات علمی و فرهنگی: تهران. 25- مجیدزاده، یوسف. (1379). تاریخ تمدن بین النهرین. جلد دوم. چاپ اول. انتشارات مرکز نشر دانشگاهی: تهران. 26- محسنیان راد، مهدی. (1385). ارتباط‌شناسی. چاپ هفتم. انتشارات سروش: تهران. 27- نجفی قره آقاجی، محمد رضا. حاتم، غلامعلی. (1389). جستاری در نقوش هنری جام  طلایی حسنلو و پیشینه نقوش آن. نشریه حافظ. شماره 75. آبان 1389. صفحه 9- 16. 28-نجفی قره آقاجی، محمد رضا. حاتم، غلامعلی. (1389). تفسیر نمادهای بکار رفته در نقوش تحتانی جام طلایی حسنلو و پیشینه­ی آن. نشریه حافظ. شماره 78. بهمن 1389. صفحه 8- 14. 29-نفیسی، سعید. (1342). تاریخ اجتماعی در دوران پیش از تاریخ و آغاز تاریخ، تهران. 30- واحد دوست، مهوش. (1389). رویکرد های علمی به اسطوره شناسی. چاپ دوم. انتشارات سروش: تهران. 31- ول‍ودی‍م‍ی‍ر، وال‍ت‍ر اودای‍ن‍ی‍ک‌. (1379). یونگ و سیاست: اندیشه های سیاسی و اجتماعی کارل گوستاو یونگ. ت: ع‍ل‍ی‍رض‍ا طی‍ب‌. چاپ دوم. ن‍ش‍ر ن‍ی‌: تهران. 32- هال، جیمز. (1387). فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب. ت: رقیه بهزادی. چاپ سوم. انتشارات فرهنگ معاصر: تهران. 33- یاحقی، محمد جعفر. (1388). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. چاپ دوم. انتشارات فرهنگ معاصر: تهران.
1- Pouran, Diba. (1965 = 1344). Les tresors de l'Iran; et le vase en or des Manneens. ParisEditions A. Morance2- Porada, Edith. (1963 = 1343). Iran ancien; l'art a l'epoque PreislamiqueParisA. Michel 3- Dyson, Robert D. (1978 = 1357). Cell biology : a molecular approach. Boston: Allyn and Bacon, InC