1
کارشناس ارشد باستان شناسی،دانشگاه هنر اصفهان،ایران
2
کارشناس ارشد باستان شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان،ایران
3
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا،همدان،ایران
چکیده
قوش مذهبی نه‌تنها بر روی تابلوهای نقاشی، بلکه به‌عنوان بخشی از تزیینات معماری بر روی دیواره بسیاری از بناها، البته با توجه به کاربری سازه، مشاهده می‌شود. تکایا یکی از بناهایی است که با توجه به جایگاه و موقعیت اجتماعی خود، مورد توجه هنرمندان نقاش بوده است. کاربرد تکایا بیشتر برای برگزاری مراسم نمایشی مذهبی و آیینی از جمله نقالی،تعزیه و شبیه خوانی بوده است. به همین دلیل این مکان، در جامعه از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. تکیه آقاحسین خوانساری واقع در شهرستان اصفهان و در بخش جنوب‌غربی مجموعه فرهنگی تخت فولاد واقع است. این سازه یکی از معدود تکیه‌هایی است که در آن علاوه بر معماری، مقرنس‌کاری و کاشی‌کاری هنرمندانه دوره صفوی، شاهد آثاری از نقاشی دیواری هستیم. این نقاشی‌ها، با مضامین مذهبی و با تفکر شیعی ساخته و پرداخته شده است. سبک این گونه نقاشی به نحوی است که در کنار نقوش مذهبی، شاهد مفاهیم نمادین هستیم. در این پژوهش که بر اساس رویکرد علم باستان‌شناسی انجام پذیرفته، سعی شده چگونگی مضامین نمادین و مذهبی نقاشی دیواری این سازه شناسایی و واکاوی گردد. این تحقیق از نظر هدف، از نوع تحقیق‌های بنیادی است. هدف این مقاله، معرفی و ریشه‌یابی مفاهیم نمادین به‌کار رفته در نقوش دیواری تکیه خوانساری و شناسایی دیدگاه‌ها و اندیشه‌های هنرمندان نقاش این سازه است. یافته اندوزی داده‌ها به روش میدانی و اسنادی انجام گرفته است. به‌طور کلی نتایج مطالعات نشان می‌دهد که مفاهیم نمادین در قالب مضامین مذهب شیعی بازتاب ویژه‌ای داشته است و همچنین تحولات اجتماعی و سیاسی حکومت صفوی نقش بسزایی در شکل گیری هنری آن دوره داشته است.
انصاری، مجتبی و اعظم‌زاده، محمد و پورمند، حسنعلی(1390)، مضامین مذهبی در نقاشی‌های عامیانه تکایا در مازندران، نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره15، 90-73. بنیون، لارنس (1383)، روح انسان در هنر آسیایی، ترجمه محمد حسین آریا(لرستان)، تهران: فرهنگستان هنر. ترمذی، محمدبن عیسی(1401 هجری)، سنن الترمذی، جلد پنجم، حدیث ۳۷۸۶، استانبول. رومی، مولانا جلاالدین(1378)، کلیات دیوان شمس، رباعیات، مطابق نسخه تصحیح شده بدیع الزمان فروزانفر، تهران: بهزاد. رهنورد، زهرا (1386)، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی نگارگری، تهران: وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی. شایسته‌فر، مهناز (1387)، بقاع متبرکه؛ کتاب ماه هنر، شماره 117، صص 25-6. شایسته‌فر، مهناز (1389)، انعکاس حادثه عاشورا در بقعه چهار پادشاه و تطبیق آن با نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نشریه نامه پژوهش فرهنگی، سال یازدهم، شماره 43، صص 49-36. شایسته‌فر، مهناز (1390)، انعکاس مضامین سوره یوسف در نقاشی‌های دیواری عباسیه تکیه معاون الملم کرمانشاه، مجله ماه هنر، شماره 159، صص65- 54. شریفی مهرجردی، علی اکبر و دادخواهی، محمدعلی(1392)، نقش‌مایه‌های گرافیکی و مذهبی خیمه‌ها در حسینیه و تکایای یزد، مجله چیدمان، سال ا.ل، شماره1، صص 71-66. غراب، راهله (1384)، نماد خورشید در فرهنگ و ادبیات، تهران: محقق. کیانی، محمد یوسف (1387)، معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سمت. معصومی، غلامرضا (1386)، اساطیر و آیین‌های باستانی جهان، تهران: سوره مهر. میرخلف، سیدکمال (1381)، جلوه‌های هنر در تخت فولاد، مجله میراث جاویدان، پاییز و زمستان، شماره 39 و 40،صص 25- 17. میرشکرایی، محمد (1378)، محرم و نشانه‌های نمادین، کتاب ماه هنر، شماره ششم و هفتم، صص 12-11. تصاویر؛ فخرالدین محمدیان(10/02/1393).
)