بنیان‌های تجلی حکمت اسلامی در هنر و صناعات ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفۀ هنر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ایران، تهران

2 دکتری عرفان اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ایران، تهران

10.22133/part.2021.294962.1011

چکیده

در اندیشۀ ایرانیان، هستی‌شناسی هنر و صناعات هیچ‌گاه بحثی مستقل از حکمت و از برای خود نبوده‌، بلکه همواره ذیل مبحث فضیلت و نیک‌مردی آمده‌‌ است. این شیوۀ نگرش با ظهور دین مبین اسلام و به‌واسطۀ تأثیرپذیری از مفاهیم متعالی چون حُسن، جمال، نظم و تجلیِ مراتب وجودی در سایۀ وحدت الهی، توسط هنروران و صنعتگران ایرانی مسلمان مبدل به عرصه‌ای برای مکاشفه و قُرب به ساحت آن یگانۀ برتر شده‌ است. بنابراین، سؤال اصلی پژوهش آن است که خاستگاه دریافت این استحاله به سوی نگرش متعالی در شیوۀ کار هنرمند و صنعتگر ایرانی در چه لحظه‌هایی نهفته است؟ در این راستا این نتیجه به‌دست آمد که هنر و صناعات ایرانی به‌واسطۀ مؤلفه‌هایی چون فتوت‌نامه‌ها و شیوۀ تعلیم و تعلم فن و صناعات توسط استادانِ کار روشن‌ضمیر، مبدل به بستر تجربۀ زیبایی‌شناسی از اندیشۀ متعالی شده است. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی ـ تحلیلی و ابزار و شیوۀ گردآوری اطلاعات جست‌وجوی کتابخانه‌ای است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Foundations of Manifestation of Islamic Wisdom in Iranian Arts and Crafts

نویسندگان [English]

  • Somayeh Saffari 1
  • Mahmood Shaloyi 2
  • Mohammad Mahdi Ahmadi 2
1 Ph.D. in Philosophy of Art, Ministry of Culture and Islamic Guidance
2 Ph.D. in Islamic Mysticism , Ministry of Culture and Islamic Guidance
چکیده [English]

As Iranian thinking puts it, the etiology of art and crafts has never, been regarded as an independent branch of wisdom; rather, it falls in the category of virtues and manliness.
 This attitude has been transformed by Iranian artists and craftsmen into an arena for the sake of closeness to the Supreme Divinity with the advent of Islam and by means of such transcendental concepts as goodness, beauty, order, and embodiment of existential levels in the light of Divine Unity.
Thus, the main research question was: In what moments is the origin of this transformation toward a transcendental view concealed as regards the working manner of the Iranian artists and craftsmen? In this regard, it is concluded that Iranian arts and crafts were transformed into a context for experiencing the aesthetics of transcendental thinking by bright-minded professionals via such components as Fotovat-Nameh, i.e., books on Manliness and learning and teachings manners of techniques and craftsmanship. This research used a descriptive-analytical method and data has been gathered through library methods

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic wisdom and mysticism
  • art and crafts
  • Fotovat-Nameh
  • learning
  • and teaching
قرآن کریم.
آژند، یعقوب (1380). «نظام سنتی استاد ـ شاگردی در نقاشی ایرانی». هنرهای زیبا، شمارۀ 10، ص 4-12.
احمدبن عبدالله، ابونعیم (1407). حلیه‌الاولیاء و طبقات‌الاصفیاء. بیروت: دارالفکر.
اخوان الصفا، احمدبن‌عبدالله (1305). رسائل اخوان الصفا و خُلّان الوفا. به اهتمام نورالدین الکتبی، بمبئی، مطبعه نخبه الاخبار.
اخوان الصفا و خلان الوفا (1426). رسائل اخوان الصفا و خُلّان الوفا. بیروت: مؤسسه الاعلمی المطبوعات.
الموسوی، موسی (1368). من الکندی الی ابن رشد. ظافر الحسن (مترجم). بیروت: منشورات عویدات.
الفاخوری، خنا و الجر، خلیل (1358). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. عبدالمحمد آیتی (مترجم). تهران: زمان.
بلخاری، حسن (1388). هندسه خیال و زیبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
بلخاری، حسن (1390). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. تهران: سوره مهر.
بنی‌اردلان، اسماعیل (1388). معرفت شناسی آثار صناعی. تهران: سوره مهر.
پازوکی، شهرام (1386). «معنای صنعت در حکمت اسلامی». خردنامه صدرا، شمارۀ 48، ص 95-106.
حلبی، علی‌اصغر (1372). گزیده متن رسایل اخوان الصفا و خلان الوفا. تهران: زوان.
خاتمی، محمود (1390). فلسفه‌ای برای هنر ایرانی. تهران: متن.
خزایی، محمد (1387). جایگاه اصناف فتوت در هنر ایران. تهران: کتاب ماه هنر، ص 1-20.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1383). تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن. مجدالدّین کیوانی (مترجم). تهران: سخن.
سعیدالشیخی، صباح ابراهیم (1362). اصناف در عصر عباسی. هادی عالم‌زاده (مترجم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طهوری، نیر (1391). ملکوت آینه‌ها. تهران: علمی و فرهنگی.
عطار، فریدالدین (1905). تذکرۀ‌الاولیاء. تصحیح رینولد نیکلسون. لندن.
قابوس بن وشمگیر (عنصر المعالی کیکاووس بن اسکندر) (1335). قابوس‌نامه. تصحیح امین عبدالمجید بدوی. تهران: آتشکده.
قمی، قاضی احمد (1360). گلستان هنر. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: نوچهری.
فرای، ریچارد نلسون (1362). عصر زرین فرهنگ ایران. مسعود رجب‌نیا (مترجم). تهران: سروش.
کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1351). تحفۀ الاخوان فی خصائص الفتیان. تصحیح سیدمحمد دامادی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1387). الصطلاحات الصوفیه. محمد خواجوی (مترجم). تهران: مولی.
کاشفی، حسین بن علی (مولانا حسین واعظ کاشفی سبزواری) (1350). فتوت‌نامه سلطانی. اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
کربن، هانری (1395). تخیل خلاق در عرفان ابن عربی. انشاءالله رحمتی (مترجم). تهران: جامی.
مسعود، جبران (1381). الرائد. رضا انزابی‌نژاد (مترجم). نشر آستان قدس رضوی.
نجم رازی، عبدالله بن محمد (1391). مرصاد العباد من المبداء الی المعاد. اهتمام محمد امین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.
Massignon, L. (1949). Islamic Guild, Encyclopedia of social Sciences, Vol. viii. New York: the Macmilan Company.